Czym jest plan mobilności (SUMP)?

SUMP (Plan Zrównoważonej Mobilności Miejskiej) jest strategią długoterminową, nastawianą na zapewnienie dobrego dostępu do celów podróży i usług, zawierającą również plan wdrożenia.

Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej wyrażonym w Wytycznych Opracowanie i wdrożenie planu zrównoważonej mobilności miejskiej, podstawowe cechy SUMP to:

  • długoterminowa wizja oraz przejrzysty plan wdrożenia,
  • podejście partycypacyjne,
  • zbilansowany i zintegrowany rozwój wszystkich środków transportu,
  • integracja pozioma i pionowa,
  • ocena obecnej i przyszłej skuteczności,
  • regularne monitorowanie, przegląd oraz raportowanie,
  • branie pod uwagę kosztów zewnętrznych dla wszystkich środków transportu,
Jakie są podstawowe cele planu mobilności?
  • zapewnienie wszystkim obywatelom takich opcji transportowych, które umożliwiają dostęp do celów podroży i usług,
  • poprawa stanu bezpieczeństwa,
  • przyczynianie się do redukcji zanieczyszczenia powietrza i hałasu, redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz konsumpcji energii,
  • poprawa wydajności i efektywności kosztowej transportu osób i towarów,
  • pozytywny wpływ na atrakcyjność i jakość środowiska miejskiego z korzyścią dla mieszkańców, gospodarki oraz społeczności jako całości.
Jak przygotować dobry plan mobilności?

Przygotowanie dobrego SUMP-a jest wyzwaniem. Dokument ma być dla nas drogowskazem, wskazującym właściwą drogę realizacji polityki mobilności. Na podstawie dorobku projektów europejskich oraz doświadczenia Doradców biorących udział w projekcie, wypracowaliśmy 9 kluczowych czynników sukcesu planu mobilności. Czynniki te, wraz z dokładniejszym opisem, zawarto na poniższym rysunku. Po kliknięciu w kafelek rozwinięte zostanie objaśnienie danego czynnika.

Kliknij na napis na kafelku by dowiedzieć się więcej.

Traktowanie SUMP jako pomocy w zarządzaniu miastem, a nie spełniania wymogu dofinansowania UE
Metodyka uwzględniająca proces poznawania się interesariuszy oraz analizę barier i motywatorów zachowań mieszkańców
Odpowiedni czas na przygotowanie SUMP – od 8 miesięcy do 1,5 roku
Kompleksowe podejście z uwzględnieniem planowania przestrzennego i kwestii miękkich, a nie „pod projekt” inwestycyjny
Operacjonalizacja w postaci konkretnych działań i jednostek odpowiedzialnych
Adekwatny horyzont czasu – zalecana warstwa operacyjna na 3 lata, warstwa strategiczna na 10 lat
Stabilność – przyjęcie uchwałą organu stanowiącego, a nie zarządzeniem organu wykonawczego
Elastyczność i cykliczność – aktualizacje w zależności od nowych wyzwań, zamiast całkowitych zmian
Atrakcyjność, przejrzystość, zwięzłość i postulatywność oraz zawieranie procedury wdrożeniowej

SUMP z jednej strony powinien diagnozować i wyjaśniać problemy mobilności występujące na danym obszarze, z drugiej strony wskazywać adekwatne działania i zachęcać do kształtowania wybranych zachowań komunikacyjnych, ale również określać narzędzia monitoringu stanu mobilności i przewidywać weryfikację prowadzonych działań.

To próba zrozumienia potrzeb mieszkańców i selekcja najlepszych rozwiązań, które na nie odpowiadają – po to, by pogodzić dostępność celów podróży z minimalizacją negatywnego wpływu na szeroko pojęte środowisko. Słowa „zrozumienie” i „selekcja” wyznaczają tu dwa podstawowe wyzwania, jakim należy sprostać. Bez wątpienia plan mobilności się nie przyda, jeśli nie odpowie na specyficzne, lokalne problemy. Zrozumieniu potrzeb powinna służyć szeroka metodyka uwzględniając poznawanie zachowań transportowych – nie tylko w ujęciu ilościowym (np. pomiary ruchu i wykonanie na ich podstawie modelu ruchu), ale przede wszystkim jakościowym (określenie czynników korzystania z różnych środków transportu), umożliwiającym jednocześnie angażowanie interesariuszy oraz poznanie preferencji określonych grup użytkowników (niekoniecznie ogółu).

Wieloaspektowe podejście wymaga odpowiednich ram czasowych – zasadniczo dobre przygotowanie SUMP w mniej niż 8 miesięcy, rozumianych jako czas dla jego wykonawcy, jest dużym wyzwaniem, zaś niektóre jego procesy muszą trwać dłużej, nawet do półtora roku – w zależności od złożoności przyjętej metodyki i wyzwań. Natomiast cały proces przygotowania i wdrażania SUMP, od określenia potencjału przez przygotowanie dokumentu, jego monitoring, wyciąganie wniosków i wprowadzanie zmian trwa lata, zakłada się zresztą ciągłe doskonalenie planu.

SUMP powinien planować mobilność kompleksowo również w parze z planowaniem przestrzennym – dziś mówi się wręcz o takim planowaniu zabudowy miejskiej, wiążącej różne funkcje: mieszkaniowe, usługowe, biurowe, by minimalizować potencjalny czas i dystans podróży mieszkańców obszarów. Oprócz tego zaleca się m.in. premiowanie postaw sprzyjających ochronie środowiska, w tym przemieszczania się pieszo czy na rowerze.

Wiele projektów nie jest realizowanych ze względu na brak jednoznacznie wskazanej jednostki wdrażającej lub też boryka się z chaosem organizacyjnym, wynikającym z braku wskazania lidera podejmującego decyzje. Przypisanie działań do kierowników wybranych jednostek jest koniecznie, by pełny proces realizacji zadania odbył się w wyznaczonym gronie. Jest to szczególnie istotne z uwagi na fakt, że działania SUMP często obejmują zagadnienia, którymi zajmuje się wiele jednostek w mieście.

Często podnoszoną kwestią jest brak konkretnych działań wynikających z dokumentów strategicznych. Z tego powodu SUMP powinien przyjąć formę operacyjno-strategiczną, w której dokładnie zaplanujemy działania na przynajmniej najbliższe 3 lata, a także kierunki działania na co najmniej 10 lat.

Należy podkreślić, że plan to nie tylko diagnoza, ale przede wszystkim wybór odpowiednich środków – skutecznych i wpisujących się w długoterminową wizję rozwoju miasta. Stąd m.in. zaleca się przyjęcie planu mobilności uchwałą rady miasta oraz wcześniejsze zaangażowanie radnych w proces jego przygotowania. To zapewnia mandat legitymizujący do realizacji działań zapisanych w dokumencie.

Z biegiem czasu zmieniają się największe wyzwania w zakresie mobilności. Kiedyś chcieliśmy maksymalizować rozwój infrastruktury drogowej, tak by każdy mógł dojechać wszędzie własnym samochodem. Przekonaliśmy się jednak, że jest to kierunek prowadzący do kongestii oraz wydłużania czasu podróży, więc w efekcie zaczęliśmy mówić o zrównoważonym transporcie w miastach. Dziś natomiast mówi się wręcz o jakości życia w miastach i optymalnym kształtowaniu mobilności.

Dokument który spełni oczekiwania mieszkańców, musi być do „polubienia” przez nich nie tylko dzięki formie, ale również komunikatywności. Mieszkańcy powinni się z planem utożsamiać, widzieć w nim pomysł na poprawę sytuacji w mieście i aktywnie uczestniczyć we wdrażaniu rozwiązań. Uczestnictwo powinno mieć miejsce nie tylko w czasie konsultacji społecznych, ale również warsztatów realizowanych na etapach planowania i projektowania rozwiązań oraz w czasie realizacji zadań SUMP.